خرداد
مدیریت کارخانه با مدیریت ژاپنی, مقالات آموزشی
ابزارهای سرپرست تولید در کلاس جهانی (قسمت 2 – برگه عملیات استاندارد)
یک سرپرست تولید در کلاس جهانی نیاز به ابزارهای مختلفی جهت نظارت و بررسی عملکرد مجموعه‌های تحت مدیریت خود دارد. برگه عملیات استاندارد SOP یکی از این ابزارهاست. همانگونه که در نوشتار قبل (جهت مطالعه کلیک کنید) در خصوص ابزار استاندارد سازی توضیح داده شد، مهمترین مستند این ابزار برگه های ثبت فرایند کاری است. این برگه در صنایع مختلف به اسامی گوناگونی شناخته می‌شود. مثلا SOS: Standard Operation Sheet یا با اسم SOP: Standard Operating Procedure که در اصل یک مفهوم را تداعی می کند.
لزوم وجود چنین مدرکی از آنجا اهمیت پیدا کرد که فرایندهای تولید توسط اپراتورهای مختلف به طور یکسان اجرا نمی‌شد و صاحبان صنایع و مدیران و کارشناسان تولید نمی توانستند هیچگونه کنترلی بر روی نحوه انجام کار توسط اپراتورها داشته باشند، از طرفی مهندسین تولید در فرآیند زمان سنجی دچار سردرگمی میشدند، ایرادات کیفی ایجاد میشدند و قبل از اینکه سر نخی از علت این ایراد کیفی شناسایی شود خود به خود بر طرف میشدند و چندین مشکل و معضل دیگر.
از این رو ایجاد یک مدرک معتبر رویه انجام کار لازم بود و کم کم سر و کله برگه هایی تحت عنوان پروسه پیدا شد که تا حدی این نقیصه را برطرف می کرد ولی باز هم صد در صد موارد را پوشش نمی داد.
در اینجا لازم است که به انواع معمول مدارک مهندسی طراحی و تولید موجود در صنایع بپردازیم. وقتی که یک طراح اقدام به طراحی یک محصول می‌نماید و پس از نهایی شدن طرح و تست ها و اطمینان از کارایی و دوام آن محصول اقدام به تهیه و انتشار یک نقشه جهت مشخص شدن نحوه تولید انبوه آن محصول می‌نماید. این نقشه‌ها می تواند به صورت نقشه انفجاری Exploded view drawing، برگه های پروسه مونتاژ مرحله به مرحله، دستورالعمل و ….. باشد.
این مدارک لازم بود ولی کافی نبود چرا که باز هم نحوه انجام کار و جزئیات را مشخص نمی‌کرد، اینجا بود که نیاز به یک مدرک شامل نحوه انجام کار با جزئیات موثر در زمان انجام کار، کیفیت و راحتی اپراتور احساس شد و کارشناسان روش‌های مختلفی را جهت ثبت و ضبط نحوه دقیق انجام فرایند پیشنهاد داده و اجرا کردند و اسمش را برگه عملیات استاندارد گذاشتند که انواع آن در نوشتار قبل توضیح داده شد.
روش تکامل یافته نوشتن برگه عملیات استاندارد (آنالیز) به شرح زیر می باشد:
تقسیم بندی فرایند به گامهای اصلی :
هر عملیاتی برای ساده تر شدن و آموزش بهتر، نیاز است به قسمت‌های کوچکتر تقسیم شود. این تقسیم بندی در نوشتن برگه عملیات استاندارد، بر اساس گام های اصلی می باشد.
تعریف گام اصلی: هر فعالیتی که طی آن مشخصات ظاهری محصول یا کیفیت آن تغییر کند. مانند نصب یک قطعه جدید روی یک مجموعه قطعات یا رنگ آمیزی کالا.
پس برای نوشتن برگه عملیات استاندارد ابتدا فرآیند کلی را به گامهای اصلی می شکنیم. در انتخاب گام اصلی باید دقت کرد نه گام اصلی خیلی کوچک باشد که اهمیت خود را از دست بدهد نه آنقدر زیاد باشد که به علت حجم زیاد نوشته‌ها، تعداد نکات کلیدی زیادی به همراه داشته باشد و اپراتور نتواند تمام آنها را به خاطر بسپارد. در مورد نکته کلیدی در همین نوشتار توضیح داده خواهد شد.
ادبیات نوشتن گام اصلی به این صورت است : چه کاری؟ روی چه قطعه یا مجموعه ای؟
مثلا: نصب سپر روی خودرو یا رنگ آمیزی قطعه A
شرح عملیات:
همانگونه که قبلا ذکر شد تعریف عملیات استاندارد “بهترین روش انجام کار در حال حاضر به نحوی که کمترین زمان، بالاترین کیفیت، کمترین خطا و راحت ترین روش برای اپراتور باشد” است.پس باید در نوشت شرح عملیات دقت کافی به عمل آید. بهترین کسی که می‌تواند الگوی مناسب برای نوشتن عملیات استاندارد به نحوه انجام کار او استناد شود، ماهرترین اپراتور یا استادکار یا سرپرست آن ایستگاه کاری باشد.
نکته مهم تعریف عملیات استاندارد “روش انجام کار در حال حاضر می باشد ” و این به این معنی است که نحوه انجام عملیات با امکانات موجود ثبت شود نه اینکه در آینده ممکن است ابزار خاصی برای این پست تهیه شود، پس شرح عملیات را برای آن موقع بنویسم.
برگه های عملیات استاندارد باید به نحوی تهیه شود که چنانچه یک تغییر در نحوه انجام کار یا بهبود روش انجام کار رخ داد، سریعا بتوان آن را بروز رسانی کرد. مثلا با مداد نوشته شود و یا اینکه اگر بصورت ثبت رایانه ای است امکانات تغییر و پرینت مجدد در اسرع وقت در دسترس سرپرست خط تولید باشد.
ادبیات نوشتن شرح عملیات نیز با ترکیب زیر می باشد :
چه فعلی یا کاری؟ چه قطعه ای؟ با چه عضوی از بدن ،کدام دست یا کدام انگشتان دست؟ چگونه؟
مثال: برداشتن قطعه A با انگشتان شست و سبابه دست راست به گونه که قسمت برآمدگی روی قطعه به سمت پایین باشد و نگه داشتن مجموعه B با انگشتان دست چپ، قرار دادن قطعه A روی مجموعه B به نحوی که برآمدگی قطعه A در محل فرورفتگی روی مجموعه B موقعیت بگیرد.
علت این که تا این حد به جزئیات توجه می‌شود همان تعریف عملیات استاندارد است، چرا که تضمین کننده کمترین زمان و کمترین فعالیت فاقد ارزش افزوده NVA و بالاترین کیفیت است و در بر گیرنده نکات کلیدی و کیفی می‌باشد .
تا حدی باید جزئیات درج شود که آن جزئیات در یکی از عوامل کمی و کیفی موثر باشد، توضیحات غیر ضروری ممکن است باعث بی حوصلگی در خواندن و اجرای دقیق عملیات شود.
ثبت نکات کلیدی:
نکات کلیدی به مواردی اشاره دارد که عدم رعایت آنها باعث بروز مشکل کیفی یا خطا در هنگام عملیات می‌باشد و عملیات بعدی را دچار اختلال می کند.
مثلا در همان مثال قبلی بستن قطعه A روی مجموعه B، قرار گرفتن برآمدگی قطعه A در محل فرورفتگی روی مجموعه B تاکید شده است چرا که موقعیت و جهت دقیق قطعه را روی مجموعه تعیین میکند و عدم رعایت این موضوع باعث بروز مشکلات کیفی و عملکردی مجموعه خواهد شد.
ثبت دلیل کلیدی بودن:
باز هم در همان مثال قبلی، دلیل رعایت نکات کلیدی باید ذکر شود تا اپراتور آگاه باشد که چه مسائلی ممکن است در اثر بی توجهی به نکات کلیدی پیش آید.
ثبت زمان استاندارد:
زمان انجام هر گام اصلی بایستی در ستون مربوطه به صدم دقیقه ثبت گردد تا پس از تکمیل برگه، حاصل جمع زمانهای هر گام اصلی، زمان فرایند آن عملیات را مشخص کند تا در هنگام اختصاص کار و بالانس پست‌های کاری مورد استناد و استفاده قرار گیرد.
این فرمت اصلی ثبت جزئیات فرایند در یک برگه عملیات استاندارد برای فرایندهای تکراری و با سایکل تایم‌های کم می باشد ولی با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی های راحت تر به امکانات عکس و فیلم برداری می‌توان برگه های عملیاتی را با تصویر دقیق تر و کارا تر طراحی نمود. حتی در مراحل پیشرفته تر فیلم برداری از فرایند همراه با توضیحات نیز کارگشا می باشد و با ثبت بارکد دو بعدی روی برگه عملیات استاندارد و اسکن بارکد توسط کاربر، دسترسی به شرح عملیات استاندارد ساده تر و اثربخش تر باشد.
منابع :
- معجزه چابکی، محمد نجار کریمی،سال انتشار 1400 ، انتشارات ارشدان
- سرپرست جامع،محمد نجار کریمی،سال انتشار 1400 ، انتشارات ارشدان
- راه تولید نیسان،ترجمه مهدی گیلی، پرویز فرضی، انتشارات راه ابریشم1390
- سایت مدیر ناب modirnab.com
- آموزش ها و تجربیات اجرایی استقرار سیستم های تولید وکیفیت شرکت رنو SPR، شرکت ایران خودرو معاونت تندر 1385
