خودآزمایی هفت خان: آیا کارخانه شما در تراز جهانی است؟

۱. پیش از شروع، در یک نگاه کلی، کارخانه خود را در مقایسه با استانداردهای جهانی، چگونه ارزیابی می‌کنید؟

الف) فاصله زیادی تا سطح جهانی داریم. ب) در مسیر پیشرفت هستیم، اما راه زیادی مانده. ج) در برخی حوزه‌ها خوب عمل می‌کنیم، اما نیاز به بهبود داریم. د) به استانداردهای جهانی نزدیک هستیم یا رسیده‌ایم.

۲. تعهد مدیریت ارشد به بهبود مستمر و مدیریت عملکرد سیستماتیک در کارخانه شما چگونه است؟

الف) کم یا نامشخص؛ بیشتر واکنشی عمل می‌شود. ب) متوسط؛ برنامه‌های بهبود موردی وجود دارد اما پیگیری سیستماتیک نیست. ج) خوب؛ اهداف عملکردی تعریف شده و تا حدی پایش می‌شود. د) عالی؛ فرهنگ بهبود مستمر و مدیریت عملکرد در سازمان نهادینه شده است.

۳. میزان استانداردسازی فرآیندها (مانند برگه‌های SOS) و استفاده از ابزارهای مدیریت دیداری (Visual Management) در کارخانه شما در چه سطحی است؟

الف) بسیار کم؛ فرآیندها عمدتاً شفاهی و نامنظم هستند. ب) برخی فرآیندهای کلیدی استاندارد شده و از تابلوهای ساده استفاده می‌شود. ج) اکثر فرآیندهای اصلی استاندارد و مستند شده و مدیریت دیداری کاربردی است. د) فرآیندها کاملاً استاندارد، به‌روز و دیداری هستند و سیستم‌ها یکپارچه‌اند.

۵. وضعیت ایمنی محیط کار، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) و اثربخشی آموزش‌های ایمنی در کارخانه شما چگونه است؟

الف) ضعیف؛ حوادث ایمنی رخ می‌دهد و آموزش‌ها کافی نیست. ب) متوسط؛ اقدامات ایمنی انجام می‌شود اما نیاز به بهبود و نظارت بیشتر دارد. ج) خوب؛ استانداردها رعایت می‌شود و فرهنگ ایمنی نسبتاً خوبی حاکم است. د) عالی؛ ایمنی اولویت اول است و حوادث بسیار نادر هستند.

۶. میزان توجه به اصول ارگونومی در طراحی ایستگاه‌های کاری و وضعیت بهداشت محیط کار (نظافت، تهویه، ...) چگونه ارزیابی می‌شود؟

الف) کم؛ به ارگونومی و بهداشت عمومی توجه چندانی نمی‌شود. ب) متوسط؛ اقدامات پراکنده‌ای انجام شده اما سیستماتیک نیست. ج) خوب؛ ایستگاه‌ها تا حد زیادی ارگونومیک و محیط کار بهداشتی است. د) عالی؛ محیط کار کاملاً سالم، ایمن و ارگونومیک طراحی شده است.

۸. فرهنگ خودکنترلی (Self-Control) در بین اپراتورها ("من قطعه/کار معیوب تحویل نمی‌گیرم، تولید نمی‌کنم و تحویل نمی‌دهم") و سیستم تضمین کیفیت (QA/QC) چقدر نهادینه شده است؟

الف) ضعیف؛ کیفیت عمدتاً متکی به بازرسی نهایی است. ب) در حال شکل‌گیری؛ آموزش‌ها داده شده اما اجرای کامل نیست. ج) نسبتاً خوب؛ اکثر اپراتورها خودکنترلی دارند و سیستم QA/QC فعال است. د) عالی؛ خودکنترلی یک فرهنگ غالب است و سیستم کیفیت پیشگیرانه عمل می‌کند.

۹. میزان استفاده از ابزارهای سیستماتیک حل مسئله (مانند QC Story) و سیستم واکنش سریع به مشکلات کیفی (مانند QRQC) در کارخانه شما چقدر است؟

الف) کم یا نامنظم؛ مشکلات عمدتاً به‌صورت موضعی حل می‌شوند. ب) در موارد خاص یا برای مشکلات بزرگ از این ابزارها استفاده می‌شود. ج) به‌صورت سیستماتیک برای ریشه‌یابی مشکلات اصلی استفاده می‌شود. د) استفاده از این ابزارها فراگیر و بخشی از فرهنگ بهبود مستمر است.

۱۱. سیستم مدیریت بودجه و کنترل هزینه‌های تولید (مواد، نیروی انسانی، سربار) در کارخانه شما چقدر دقیق و کارآمد است؟

الف) ابتدایی؛ کنترل هزینه عمدتاً بر اساس قیمت تمام شده کلی است. ب) سنتی؛ بودجه‌بندی بر اساس سوابق گذشته انجام می‌شود. ج) مدرن؛ بودجه‌بندی دقیق برای بخش‌ها و فرآیندها وجود دارد. د) پیشرفته؛ کنترل هزینه‌ها آنی، دقیق و همراه با تحلیل انحرافات است.

۱۲. میزان آگاهی و تلاش سیستماتیک برای شناسایی و حذف انواع اتلاف‌ها (Muda) طبق مدل TIMWOODS در فرآیندهای مختلف کارخانه چقدر است؟

الف) کم؛ به اتلاف‌ها توجه چندانی نمی‌شود یا عادی تلقی می‌شوند. ب) متوسط؛ پروژه‌های موردی برای کاهش برخی اتلاف‌های مشهود اجرا می‌شود. ج) خوب؛ فرهنگ مودا شناسی تا حدی ایجاد شده و بهبودها در جریان است. د) عالی؛ شناسایی و حذف مودا بخشی از کار روزمره همه کارکنان است.

۱۴. فرآیند آماده‌سازی و شروع تولید (Start-Up) چقدر استاندارد و بدون اتلاف وقت است و چقدر به اصول تولید به‌هنگام (JIT) و کاهش موجودی انبار نزدیک هستید؟

الف) نامنظم و زمان‌بر؛ موجودی مواد و محصول نیمه‌ساخته بالاست. ب) تاحدودی استاندارد؛ اما شروع تولید همچنان با تاخیر همراه است. ج) شروع تولید استاندارد شده؛ تلاش برای کاهش موجودی و نزدیک شدن به JIT. د) فرآیند شروع تولید کاملاً بهینه و سریع؛ سیستم نزدیک به JIT واقعی است.

۱۵. از سیستم‌هایی مانند کانبان (Kanban) برای مدیریت جریان کار و مواد چقدر استفاده می‌کنید و فرآیندهای پشتیبان تولید (تعمیرات، مهندسی، لجستیک) چقدر با نیازهای تولید هماهنگ و پاسخگو هستند؟

الف) از کانبان استفاده نمی‌شود؛ هماهنگی واحدهای پشتیبان با تولید کم است. ب) استفاده محدود از کانبان یا سیستم‌های مشابه؛ هماهنگی پشتیبانی متوسط است. ج) کانبان در بخش‌هایی پیاده شده؛ واحدهای پشتیبان نسبتاً هماهنگ عمل می‌کنند. د) کانبان به‌طور گسترده استفاده می‌شود؛ واحدهای پشتیبان کاملاً در خدمت تولید هستند.

۱۷. فرآیندهای جذب، نگهداشت و مدیریت عملکرد کارکنان در کارخانه شما چقدر سیستماتیک، عادلانه و اثربخش است؟

الف) سنتی و غیرمدون؛ نرخ خروج نیرو بالاست و ارزیابی عملکرد سلیقه‌ای است. ب) در حال توسعه؛ تلاش برای بهبود فرآیندها وجود دارد اما کامل نیست. ج) نسبتاً خوب؛ فرآیندها سیستماتیک هستند و به نگهداشت نیرو توجه می‌شود. د) عالی؛ مدیریت منابع انسانی کاملاً استراتژیک و در خدمت اهداف سازمان است.

۱۸. سیستم آموزش و مدیریت مهارت‌های کارکنان (مانند ILU Plan) چقدر با نیازهای واقعی شغل و اهداف بلندمدت کارخانه همسو است؟

الف) آموزش‌ها کم، نامرتبط یا صرفاً برای رفع تکلیف است. ب) آموزش‌ها عمدتاً بر اساس نیازهای فوری و کوتاه‌مدت برنامه‌ریزی می‌شود. ج) برنامه آموزشی مدون وجود دارد و به توسعه مهارت‌ها توجه می‌شود. د) آموزش کاملاً استراتژیک، آینده‌نگر و همسو با مسیر شغلی کارکنان است.

۲۰. اصول ساماندهی محیط کار (5S - تفکیک، ترتیب، تمیزی، استانداردسازی، انضباط) در کارخانه شما چقدر رعایت و نهادینه شده است؟

الف) ضعیف؛ محیط کار نامرتب و گاهی آلوده است. ب) در حال اجرا؛ تلاش‌هایی برای 5S شده اما ناقص و ناپایدار است. ج) خوب؛ اکثر بخش‌ها منظم و تمیز هستند و استانداردها رعایت می‌شود. د) عالی؛ 5S به یک فرهنگ نهادینه تبدیل شده و محیط کار الگو است.

۲۱. فرهنگ بهبود مستمر (Kaizen) و حضور مدیران در محل واقعی انجام کار (Gemba Tour) برای مشاهده مستقیم و حل مشکلات چقدر در کارخانه شما رواج دارد؟

الف) کم؛ بهبودها اتفاقی و حضور مدیران در خط تولید نادر است. ب) متوسط؛ پروژه‌های بهبود موردی وجود دارد و مدیران گاهی بازدید می‌کنند. ج) خوب؛ بهبود مستمر تشویق می‌شود و مدیران به‌طور منظم در گمبا حضور دارند. د) عالی؛ کایزن و گمبا بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ کاری روزمره است.

۲۳. میزان استفاده از هوش مصنوعی (AI) در فرآیندهای کلیدی کارخانه شما (مانند برنامه‌ریزی تولید، مدیریت انبار، کنترل کیفیت، پیش‌بینی تقاضا، تعمیرات و نگهداری پیش‌بینانه) در چه سطحی است؟

الف) در حال حاضر استفاده‌ای نداریم یا در مرحله تحقیق اولیه هستیم. ب) پروژه‌های آزمایشی (پایلوت) محدودی در برخی بخش‌ها اجرا کرده‌ایم. ج) AI در برخی فرآیندهای کلیدی به‌صورت عملیاتی و با نتایج ملموس استفاده می‌شود. د) AI به‌صورت گسترده و یکپارچه در اکثر فرآیندهای مدیریتی و عملیاتی کارخانه به‌کار گرفته شده و نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌ها دارد.